I.SE DE’IT MAK BELE KOALIA KOAN-BA
ETIKA, ETIS NO MORAL?
Etika, Etis no Moral ema
hotu bele koalia. La haree ba Genero, Idade no Religiaun maibe ema hotu no Instituisaun
hotu bele koalia kona-ba Etika, Etis no Moral.
Liafuan etis =>
bahasa Indonesia
Etico => lingua
portuguesa
Liafuan etis hanesan mos
ho liafaun moral.
Étiko refere ba
karakteristika.
Étika => komportamentu
étika nian.
II.ETIKA NO MORAL
1.Definisaun Etika
Liafuan etika (atau etika) mai husi
lifuan gregu ethos (bahasa Yunani)
signifika karakter, uza ba konstume
ka kultura. Hanesan siensia ida, etika ne’ebe relevante ho moral kostume
opiniaun entre ema ida-idak ou grupu sosial respeitu nia komportamentu.Tuir
Martin (1993), etika difinisaun “the discpline which can act as the
performance index or reference for our control system”. (disiplina no asaun ne’ebe konesidu
hatudu ou referensia hodi kontrola ita nia sistema).
Liu husi termu seluk akontese mos termu
ida ita hanaran etika ne’ebe deriva husi palavra grega antigu. Nia origem mai
hosi termu ne’e iha mos sigsnifikadu barak tuir sientista sira dehan katak kostume ou tradisaun, dala barak ema uza saida
mak los no saida mak sala. ETHOS iha
signifikadu barak, valores sira, konstume
hanesan sasukat ita ema nian ne’ebe diak.
2.
Definisaun Moral
Moral
orijem husi husi lian latin Morales ne’ebé signifika katak costume ema nian. Moral hanesan haree liu ba
hahalok ema nia ne’ebé diak ka ladiak iha sociedade. Moral hanesan hahalok ida
ne’ebé ema aprende iha fatin hotu.
Ita presija
estuda moral tanba ita ema bele respeita malu. Iha parte seluk moral mak regra
ida ne’ebé mai mos husi kultura, edukasaun no tradisaun lor-loron nian ne’ebé
mak orienta komportamentu ema nian iha sosiedade..
Tuir livru Indonesia (KBBI)
liafuan moral iha signifikado barak mak hanesan:
a)
Hanorin kona-ba buat di’ak no aat ba buat
ne’ebé ita halo nu’udar ita nia dever,
b)
Kondisaun ne’ebé ema sempre hatudu nia
aten berani,
c)
Disciplina ne’ebé mak iha relasaun ba
sentiment ne’ebé los.
Iha
prátika, finalidade husi étika no moral kuaze hanesan. Responsavél rua ne’e atu
hadia ou halo ema hatene tau an no hatudu nia karakter diak iha sosiedade ka
komunidade nia leet.
v Relasaun
entre étika no moral
Etika hanesan mos moral, hotu-hotu
koalia kona-ba buat di’ak no aat iha ita ema nia moris.
v Diferensia
entre etika no moral
Étika: haree liu ba teoria
Moral:haree liu ba prátika
III.AMORAL NO IMORAL
v Amoral katak hahalok ida ne’ebé la ho moral.
Hanesan hahalok aat ida ne’ebé ema halo, maibe ema ne’e la rekonhese katak buat
ne’ebé nia halo ne’e sala, tanba falta deinformasaun no tinan ki’ik ka di bahwa
umur.
v Immoral
katak hahalok ne’bé la ho moral. Hanesan hahalok aat ne’ebé ema ida halo. Maske nia
rekonhese ka hatene katak hahalok ne’e sala maibe nia halo nafatin.
Amoral no immoral termus
rua ne’e laiha relasaun, no termus rua ne’e so iha ninia diferensia.
IV.ETIKA NO ETIKETA
Etika mai husi lian Grego katak
ethos signifika karakter. No etiketa mai husi lian francesa katak etiquette signifika respeito (sopan
satun).
Ø Etika
Liafuan etika (atau etika) mai husi lifuan
gregu ethos (bahasa Yunani) signifika
karakter, uza ba konstume ka kultura.
Hanesan siensia ida, etika ne’ebe relevante ho moral kostume opiniaun entre ema
ida-idak ou grupu sosial respeitu nia komportamentu.
Étika katak konjuntu husi konhesimentos
ne’ebé hafahe ba komportamentu ema nian ne’ebé tenta esplika regra moral nian
liu husi forma oi-oin.
1.Basea ba signifikadu ne’e etika iha definisaun tolu
mak hanesan tuir mai ne’e:
·
Valor no normas moral ne’ebé sai hanesan
instrumento ba ema ida-idak ou grupu sosial atu hodi haree no regula hahalok
ema nian.
·
Valor moral ne’ebé haree liu ba kódigu
etika katak ema ida-idak nian dever atu bele halao sira nia profisaun ne’ebé
mak membru sira hamutuk regula sai hanesan lei ne’ebé mak kesi sira wainhira
halao sira dever loron-loron.
·
Filosofia kona-ba ema nia atitude ne’eb’e
mak nia valor di’ak no la di’ak.
Ø Etiketa
Liafaun etiketa mai husi lian francesa etiquette ne’ebé mak dehan respeito
(sopan satun).Etiketa atu bele fo valorizasaun ba hahalok di’ak no la di’ak iha
ita nia vida moris lor-loron.
Tuir mai ne’e ezemplo
balun kona-ba etiketa iha vida moris lor-loron nian:
a)
Etiketa han hamutuk
1.
Hatais ne’ebé mak di’ak,
2.
Desizaun hataid nian,
3.
Ita nia aitude kona-ba book-an,
4.
Sukit nehan wainhira han hotu,
5.
Han ho liman,
6.
Hamriik hanesan wainhira han hotu’
b)
Etiketa simu bainaka
c)
Etiketa koalia ho inan aman sira
UNIVERSIDADE NACIONAL TIMOR LOROSA’E
FACULDADE
DE ENGENHÁRIA CIÊNCIA E TECNOLOGIA ÉTIKA
NO MORAL
HUSI :
GRUPO I
1. Abilio de jesus Pires
1. Abril silva da Costa
2. Adelino M. da Costa Ribeiro
3. Ágata dos Santos
4. Albano da Purificação
5. Anunciaçào de castro
DEPARTAMENTO :
CONSTRUÇÃO CIVIL
TURMA : A
UNTL
HERA
(2016)